W pożądanym momencie ma istotne znaczenie dla rozwoju procesów samokształcenia, samodoskonalenia się w praktyce pedagogicznej. Oczywiście programy tego typu musiałyby być ściślej związane z potrzebami wynikającymi z warsztatu pracy nauczyciela, bardziej dostosowane do indywidualnych zainteresowań, zdolności nauczyciela, warunków jego życia i pracy. Należałoby więc zakładać znaczny wpływ nauczyciela na opracowanie programów kształcenia, doskonalenia i samokształcenia. Dotychczasowe programy kształcenia wstępnego i kształcenia podczas pracy uwzględniały stabilizację nauczyciela w jednym miejscu pracy, przy jednoczesnym dążeniu do pozostawania raczej przy jednej roli zawodowej. Ale już obecnie, a szczególnie w perspektywie, zawód nauczycielski staje się coraz bardziej dynamiczny, kształcenie ustawiczne musi stworzyć takie warunki i dać takie propozycje programowe, które ułatwią nauczycielom podejmowanie nowych ról w szkolnictwie. Istota kształcenia ustawicznego nauczycieli wyraża się w opanowywaniu nowych dziedzin nauki bądź śledzeniu postępu nauk, których podstawy nauczyciel opanował wcześniej. Są to sytuacje różne z punktu widzenia doboru treści doskonalenia i samokształ- cenią, a także jeśli chodzi o sam przebieg tego procesu.