Grozi utratą szerszych perspektyw, oderwaniem praktyki szkolnej od celów wychowawczych, podczas gdy koncentrowanie się wyłącznie na treściach ogólnych, nawet tych najważniejszych z punktu widzenia generalnej polityki oświatowej, oznaczałoby oderwanie od konkretnych warunków i zadań Szkoły. A zróżnicowanie pod tym względem, jak starałem się to wykazać w rozdziale traktującym o uwarunkowaniach doskonalenia, jest bardzo duże. Dotyczy poziomu i charakteru wykształcenia kadry pedagogicznej, stażu pracy i doświadczenia zawodowego, stopnia obciążenia pracą zawodową i społeczną, współżycia w zespołach nauczycielskich, charakteru środowiska społecznego, usytuowania materialnego, możliwości korzystania z literatury naukowej i innych źródeł. Niewątpliwy wpływ wywiera tu również fakt, że znaczny procent nauczycieli podnosi kwalifikacje zawodowe. To rzeczywiste zróżnicowanie zainteresowań, potrzeb i praktycznych możliwości dalszego zdobywania wiedzy musi być wzięte pod uwagę-fi w opracowywaniu programów, organizacji, kierowaniu i ocenie wyników doskonalenia i samokształcenia. Kryterium funkcjonalności treści doskonalenia i samokształcenia ma swoje uzasadnienie zarówno w ogólnych zadaniach oświaty i wychowania, jak i w rzeczywistych warunkach środowisk nauczycielskich. W koncepcjach programowych te dwa punkty widzenia powinny harmonijnie uzupełniać się. Pomijanie jednego z nich grozi spłyceniem treści doskonalenia, jednostronnością, a w konsekwencji obniża efekty doskonalenia.